Inventaire des chartes et cartulaires des duchés de Brabant et de Limbourg et des pays d'Outre-Meuse. Première partie. Chartes originales et vidimées. Tome I [1910]
- 1 Datum nano Domini M° C° quinquagesimo quarto. Godefroid (III), duc de Lotharingie et marquis (d'Anvers), approuve et ratifie à la prière des abbé et religieux de Saint-Michel d'Anvers dont il est l'avoué, l'achat par eux fait à Gilbert, Philippe et Colomb, fils de Guidon? (Wibedonis), et à leurs héritiers, des dix douzièmes parts (que achtendeel (sic) vocantur) de la ville de Zantvliet, située au marquisat d'Anvers, ainsi que de Pallet) de cette ville avec tout ce qui en dépend. Le dit duc declare en outre avoir octroyé aux susdits abbé et religieux le droit de convertir ou faire convertir en terres arables à leur profit, tous les champs incultes appelés Wildert qu'ils possèdent déjà en la même ville, ou qu'ils y acquerront par la suite. 1154. Témoins : Arnould (de Rotselaer), sénéchal, Gérard de Huldenberg (Hildeberghe), Gossuin Clutinc (Clueting), Remso de Thildonck (Tieldonc), Herso Grindele, Simon Grindele, Raduardus Titgots, Henri Pedagogue, et plusieurs autres. Le notaire Thibaud (Tibaldus) rédigea le présent acte.
- 16 Datum anno Domini M° CC° decimo. Henri (Ier), duc de Lotharingie et marquis d'Anvers, déclare : que l'alleu de Zantvliet, avec tout ce qui en dépend, appartient de plein droit an marquisat d'Anvers; qu'iI ne peut donner cet alleu en fief à personne ; que les biens possédés en cette localité par l'église de Saint-Michel d'Anvers, église dont il est l'avoué, ne peuvent être cédés à nul homme autre que celui qui sera seigneur de Louvain et marquis d'Anvers; et que la basse justice ainsi que la nomination des échevins et du mayeur appartiennent à ceux de l'église précitée. 1210. Témoins : Gauthier Berthout, Gérard de Grimberghen, Gérard de Jauche (Jacea), G[uillaume] de Bierbeek (Bierbais), A[rnould] de Crainhem, A[rnould] de Rotselaer, A[rnould] de Wesemael, G[odefroid], chàteiain de Bruxelles, Ar[nould] de Diest, A[rnould] de Walhain, A[rnould] de Grand-Bigard (de Bigardisl, A[rnould], écoutête d'Anvers et les échevins de cette même ville, le notaire Regnier, et plusieurs autres personnages tant nobles que ministériels.
- 19 Actum apud Anduerpiam, anno Domini . M° . CC° XIIIl, nonis nouembris. Contrat passé entre Henri (ler), duc de Lotharingie, et Guillaume (Ier), comte de Hollande, pour le mariage de Mathilde, fille du duc, et de Florent, fils du comte. Les clauses en sont les suivantes : Le duc donne à sa fille deux mille cinq cents marcs de Cologne, à charge pour elle de renoncer, durant la vie de ses frères et de leurs héritiers, et tant seulement que le présent contrat sera par eux observé, à tous alleux, revenus et héritages qu'elle (ou ses ayants droits) pourrait prétendre aux décès de ses père et mère. Anvers, 5 novembre 1214. Dès que Florent aura atteint l'âge de douze ans, il recevra annuellement du duc, son beau-père, deux cents marcs de Cologne, payables à Grave, à Anvers, ou dans les environs. Le comte Guillaume de son côté donne en dot à sa future belle-fille cinq cents livres monnaie de Hollande par an, à toucher dès le jour de son mariage, sur ses alleux et biens de Riederwaard (Riederuuerde), Haarlem et Aarlanderveen (Arlederuene), et s'engage à faire prêter par ses hommes le serment de maintenir la princesse en la jouissance de cette dot, et d'assurer a elle et à son futur mari, ainsi qu'à leurs héritiers, la possession de toutes les terres que lui, comte Guillaume, possède présentement. Si Florent venait à décéder avant la consommation du mariage, Mathilde serait reconduite en Brabant avec tous honneurs dus. Temoins : A[rnould d'Erps], abbé de Saint-Michela Anvers; S[alomon], abbé de Tongerloo; Godefroid de Bréda; Th[ierri] de Beveren, et son frère Richard; Jean de Heusden (Husden); Arnould de Ranst, et Guillaume son frère; Arnould de Wesemael (Wasemale); le sénéchal (de Brabant), Arnould (de Rotselaer; Guillaume deVos (Uulpes) et son frère Th[ierri]; Arnould, amman (d'Anvers?); Dèse (Deise) de Gelrode (Llelrode) et son frère Jean; le notaire Sohier (Sigerus); Arnould d'Ossendrecht: Gui (Witto) de Burgvliet; Beton (Betio) de Stavenisse, Gauthier de Kruiningen (Cruninga); Florent de Woert ( Wurt); Guillaume de Woert; Otton d'Alblas (Alblaes); chevaliers; et le chapelain Allin.
- 39 Actum et datum apud Rurenmundam, in vigilia beati Mashie apostoli, anno Domini millesimo ducentesimo quadragesimo tercio. Conrad (de Hochstaden), archevêque de Cologne et archichancelier de l'Empire pour I'ltalie, fait savoir qu'à I'intervention des comtes Henri de Sayn (Seynen) et Otton de Gueldre il a négocié, tant en son nom propre qu'au nom de son frère Fr[édéric], prévôt de Notre-Dame-aux-Degrés à Cologne, un traité de paix entre leur neveu Thierri, comte de Hochstaden (Hostaden), et Henri (II), duc de Lotharingie et de Brabant : traité aux termes duquel le susdit Thierri a cédé au duc le château de Dalhem avec tout ce qui y appartient, en renoncant à tons biens mouvants du dit chateau par Iui tenus à hommage du duc de Limbourg et d'autres seigneurs. Ruremonde, 24 février 1244 n. st.
- 45 Achim et datum apud Louanium mense septembri in octauis natiuitatis beate Virginis, anno Domini millesimo ducentesimo quadragesimo octauo. Henri (III), duc de Lotharingie et de Brabant, donne aux habitants des paroisses de Berg et de Neder- Ockerzeel (Hockenzele), pour les besoins de leur chauffage et comme pâture à leur bétail, son marais appelé Laar (palus que vulgariter Lare nuncupatur), compris dans son alleu situé entre les susdites deux paroisses, à charge de lui payer une redevance annuelle de quarante livres de Louvain et deux gélines par feu. Moyennant cette redevance les dits habitants seront quittes et francs de toutes autres taxes, sauf de celles levées en temps de guerre, l'occasion du mariage de ses enfants, et Iorsque ses (ils recevront l'ordre de la chevalerie. Louvain, 15 septembre 1248. Témoins : Godefroid, seigneur de Perwez (Perweys), parent du duc; Léon (d'Aa), châtelain de Bruxelles; le sénéchal Arnould, seigneur de Rotselaer; Gauthier Clutinc (Clutingo); Simon de Jodoigne (de Geldonia)-; Gossuin de Saventhem (Zauentines); maître Barthélemi, médecin du duc; Guillaume, notaire, et quelques autres.
- 47 Datum Walsberg iuxta Thenis, feria sexta post octauas beati Martini hyemalis, anno Domini millesimo CC° quadragesimo octauo. Henri (de Gueldre), élu de Liége, déclare avoir, au prix de huit cents Iivres de Louvain, acquis les biens que possédait à Hougaerde Godefroid, seigneur de Perwez, en s'engageant à n'y point construire de forteresse, ni à y établir une ville franche. Après son décès, Henri (III), duc de Lotharingie et de Brabant, ou ses héritiers, pourront racheter ces biens moyennant remboursement de la somme susmentionnée. Walsbergen lez-Tirlemont, 20 novembre 1248.
- 55 Actum et datum Golopie anno Domini millesimo * CC° quinquagesimo secundo mense martio in crastino Gregorii pape. Waleran (IV), duc de Limbourg, donne à Elisabeth, (seconde) femme de Gérard, seigneur de Wassenberg, et soeur du défunt duc de Brabant, Henri (II), pour elle et ses enfants à perpétuité, l'investiture des biens suivants, que lui avait transportés son mari précité du consentement de Gérard, son ills ainé : le château de Sprimont (Sprimunth) avec tout ce qui en dépend; toils les bieus et revenus que possédait le dit seigneur de Wassenberg à Galoppe (bona omnia Golopensia), à Linne, à Peer (Perhe), ainsi que tous ceux qu'il acquerra dans la suite du côté gauche de la Boer (Rure) vers Sprimont, avec les vassaux et ministériels habitant du même côté de cette rivière; et le conduit on tonlieu d'Ubach (Dobagh). Galoppe alias Gulpen, 13 mars 1253. Témoins : Thierri, seigneur de Fauquetnont (Valkenburgh); Herman de Wijlre (Wilre); Odon (Vdo) de Rolduc (Rode), sénéchal (du Limbourg); Gilbert, fils du dit sénéchal; Guillaume dit Mulrepas; Guillaume de Weismes? (Weims); Alexandre, maréchal du Limbourg; Simon de Remersdaal (Reinbrezdale); Adam de Slenaken (Sledenake) ; Gisenul de Galoppe (Golopia), chevaliers et vassaux du seigneur de Wassenberg habitant tous sur le territoire de Galoppe.chevaliers et vassaux du seigneur de Wassenberg habitant tous sur le territoire de Galoppe.
- 85 Ce fut feit lan delle incarnation Nostre Signeur M Iie LXVIII en mois d'octrobre. Accord conclu entre Jean (Ier), duc de Brabant et de Lotharingie; l'église de Nivelles, représentée par l'abbesse Isabelle, le prévôt, le doyen et tout le chapitre; et Arnould, seigneur de Wesemael, chevalier, au sujet des bois et terres incultes (wastines) de Wambeek compris dans l'alleu de madame Sainte-Gertrude de Nivelles. Octobre 1268.
- 92 Datum anno Domini M° CC° septuagesimo feria Va post dictum festum beate Katherine. Waleran (IV), duc de Limbourg, annonce à Jean (ler), duc de Lotharingie et de Brabant, qu'etant à Liége le lendemain de la Sainte-Catherine (26 novembre), il fut présent avec sa suite au moment où, par-deviant le châtetain de Dalhem et autres chevaliers de lui, duc Jean, les bourgmestres, échevins, jurés et communauté de la cité de Liége le reconnurent pour leur hautvoué et légitime defenseur par droit héreditaire. 27 novembre 1270.
- 107 Datum anno Domini M° CC° octogesimo tercio, die lune post natiuitatem beate Virginis. Adolphe (VII), comte de Berg (de Monte), héritier du duché de Limbourg, porte à la connaissance de tous les sujets de ce duché que, du consentement de ses frères, il a transporté à titre de donation entre vifs au duc de Brabant (Jean Ier), à l'occasion du mariage projeté entre le fis (aîné) de celui-ci, Godefroid, et Marguerite, sa nièce, fille de son frère Henri (seigneur de Windeck), le dit duché de Limbourg avec tout ce qui en dépend, tel que l'avaient successivement possédé auparavant son oncle le duc Waleran (IV) et la fille de celui-ci, Ermengarde, sa cousine : cause pour laquelle il les engage à promptement et sans contradiction prèter hommage au dit duc Jean comme à leur seigneur légitime. 13 septembre 1283.
- 127 Datum anno Domini M° CC° LXXX° septimo feria quinta post Penthecosten. Adolphe (VII), comte de Berg (de Monte), prie Rodolphe (Ier), roi dees Romains, de donner l'investiture du duché de Limbourg à Jean (ier), duc de Loharingie et de Brabant, auquel il venait de transporter ce duché, à titre de donation, en sa qualité d'héritier légitime de Waleran (IV) et de sa fille Ermengarde, jadis comtesse de Gueldre, ses oncle et nièce, qui de leur vivant, furent successivement duc et duchesse de Limbourg.. 29 mai 1287.
- 128 Datum anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo septimo, die jouis post penthecosten. Adolphe (VII), comte de Berg (de Monte), fait savoir que, par forme de donation, il a transporté à Jean (Ier), duc de Lotharingie et de Brabant, le duché de Limbourg et tous autres biens à lui dévolus comme héritier légitime de Waleran (IV) et d'Ermengarde, jadis comtesse de Gueldre et fille du du Waleran, ses oncle et cousine, qui, de leur vivant, furent successivement duc et duchesse de Limbourg. 29 mai 1287.
- 201 Datum et actum anno Domini millesimo trecentesimo quinto, tertio kalendas feruarii. Jean dit Scheyvart, chevalier, seigneur de rode (Rade), officier de Jean (II), duc de Brabant, ayant été chargé de régler le différend qui existait entre le dit duc et les doyen et chapitre de l'église Saint-Géréon de Cologne au sujet d'un moulin situé près d'Ottenheim (sic, ne doit-on pas lire Küchenheim?) en la paroisse de Lommersum (Lommentzheim), au pays de Kerpen, se prononce en averu de ceux du dit chapitre, à charge pour eux de célébrer annuellement une messe solennelle de Requiem pour le repos des âmes des défunts ducs de Brabant. 30 janvier 1306.
- 439 Anno die et loco suprascriptis (.. Die dominica videlicet sexta decima die mensis februarii anno Domini millesimo trecentesimo sexto secundum stilum curie cameracensis ... infra opidum Niuellense...). Ghislain (de Namur), abbé de Floreffe, Jean (X, de Barbanson), abbé de Bonne-Espérance, Gauthier (III de la Mark), a bbé de Grimbergen, et Baudoin (de Wasmes), abbé de Saint-Feuillien (De Roeulx), délivrent un vidimus sur parchemin, sous l'attestation de Regnier dit Leppere, clerc, notaire impérial à Tirlemont, des lettres à eux transmises de la part du duc (Jean III) par son chapelain, Jacques dit Bake, en la maison de Jean dit HOllandere, à Nivelles, lettres datées de Bruxelles, 24 octobre 1336, et analysée ci-devant sous le n° 437. Nivelles, 16 février 1337.