---------------------------
http://www.arch.be
De archiefbewaarplaatsen
Beschikbaar in de talen: nl | EAC-CPF XML
Soort archiefvormer : Bedrijf/Instelling
Rubriek : G:Kapittels
Bron : Archievenoverzicht RA Gent
Periode : 1202-1797
Van in de loop van de 11de eeuw waren aan de grafelijke burchtkerk, naast het Gravensteen te Gent, een vijftal priesters-kapelanen verbonden. De kerk was toegewijd aan Sint-Veerle (Sancta Pharaïldis). Deze wellicht grafelijke kapelanen werden dikwijls canonici genoemd (oudste vermelding 1073). Van een kapittel was er echter nog geen sprake. Ze ontvingen wel een prebende en stonden waarschijnlijk onder leiding van een maior capellanus. Deze groep van priesters-kapelanen werd tussen 1202 en 1207 door toedoen van de graaf van Vlaanderen tot een echt kapittel omgevormd. Tegen 1207 waren er 8 prebenden: de vijf reeds bestaande aangevuld met drie nieuwe prebenden. Het kapittel stond aanvankelijk onder de leiding van een deken. In 1245 (of 1252 ?) stelde de bisschop van Doornik boven de deken een proost aan als hoofd van het kapittel. Eind 13de - begin 14de eeuw werden aan de 8 prebenden 4 castrale of grafelijke prebenden toegevoegd. Van dan af telde het kapittel in zijn grootste omvang 13 leden: de proost en 12 geprebendeerde kanunniken, waaronder de deken. In de 17de eeuw blijken er 11 kanunniken te zijn, maar in 1788 sprak men weer van een proost en 12 kanunniken. De deken van de Christenheid te Gent was dikwijls, maar niet altijd, een kanunnik van Sint-Veerle. Aan het kapittel was in de middeleeuwen een school verbonden. In deze kapittelschool werd een opleiding gegeven, die vooral gericht was op clerici en aspirant-priesters. Aan het kapittel waren een aantal "members" geaffilieerd: de kerkfabriek (= Sint-Veerlekerk*), de cotidiane, de Heilige-Geest (van de Sint-Veerleparochie), de "Bonifanten", "mercenarii", "vicarii", de "Burggravie", diverse kapelanieën en gilden of broederschappen. Het kapittel vergaderde in zijn kapittelhuis aan het Sint-Veerleplein. Het bezat bovendien daar in de omgeving tal van huizen. Het Sint-Veerlekapittel verwierf een zeer omvangrijk bezit aan goederen en renten. Een belangrijk deel van die goederen lag in het huidige Zeeuws-Vlaanderen. Door de stormvloeden en inundaties van de 14de tot de 16de eeuw en door de inlijving van dat gebied bij de Verenigde Provinciën (eind 16de eeuw) ging het grootste deel hiervan verloren. Dit leidde ertoe dat het kapittel zich begin 17de eeuw bekloeg over zijn "armoede". Ook heerlijkheden, zoals Overbroek en Blaisant te Gent, behoorden tot het bezit van het kapittel ten behoeve van bepaalde prebenden. In 1581 verkocht het Calvinistische stadsbestuur de Sint-Veerlekerk, het kapittelhuis en de aanpalende huizen. Ze werden, behalve de dwarsbeuk van de kerk, afgebroken. In de plaats ervan werden nieuwe huizen gebouwd. Toen de kanunniken in 1585 terugkeerden, eisten en verkregen ze die nieuwe huizen en wat er overbleef van hun kerk. Het kapittel vestigde zich voorlopig in het nabijgelegen Wenemaerhospitaal. Na een voorlopige regeling in die zin werd het Sint-Veerlekapittel in 1614 "definitief" naar de Sint-Niklaaskerk overgebracht. In 1783 werd de unie met de Sint-Niklaaskerk opgeheven en kreeg het kapittel weer een eigen collegiale kerk, nl. de kerk van de (ex-) jezuïeten in de Volderstraat. Het belendend huis was voor de proost. Tegelijk verwierf het kapittel de goederen, inkomsten en rechten van de afgeschafte priorij Onze-Lieve-Vrouw ten Walle te Elsegem. Het Franse bewind schafte het Sint-Veerlekapittel af en confisqueerde zijn goederen (1797)
Archief van het Sint-Veerlekapittel te Gent. Het middeleeuwse archief van het kapittel heeft erg te lijden gehad van de plunderingen tijdens de Beeldenstorm (1566) en onder de Calvinistische Republiek (1579). Ook in de 17de en 18de eeuw zijn nog archiefbescheiden verloren gegaan. Na de opheffing in 1797 werd het bij het Sint-Veerlekapittel in de Volderstraat aanwezige archief aangeslagen en overgebracht naar het Archief van het Scheldedepartement, het latere RG. In de loop van de 19de eeuw werd dit bestand, het "fonds" Sint-Veerle, aangevuld met bescheiden, die aanvankelijk ondergebracht waren in diverse varia-reeksen van het RG. Het Rijksarchief kocht in 1835 veel oorkonden van een zekere de Laval aan. De nrs. 155-163 zijn een schenking uit 1910 van de Jezuïeten te Gent (Aanwinstnr. 1910/9). Nr. 165 werd in 1973 aangekocht (Aanwinstnr. 1973/17). Nr. 170 is afkomstig uit het Archief van de Boudelo-abdij. Een pauselijke bulle (1751, 19 sept.) werd in 1871 via het AR aangekocht. Het AR maakte in 1968 een charter (1449, 28 mei) over (Aanwinstnr. 1968/26). Het Groot Seminarie te Gent schonk een bulle van 1762 (Aanwinstnr. 1968/9). Tijdens de unie van het Sint-Veerlekapittel met de Sint-Niklaaskerk is heel wat kapittelarchief met dat van de Sint-Niklaaskerk vermengd geraakt. Na de opheffing van de unie (1783) is een deel van het kapittelarchief ten gevolge van deze vermenging in de Sint-Niklaaskerk achtergebleven. E. Coppieters-Stochove inventariseerde het er in 1902. In 1955 is het samen met het archief van deze kerk door het Bisdom Gent in bewaring gegeven (Aanwinstnr. 1955/11): thans de serie SN. Eveneens in 1955 en in het kader van de grote ruiloperatie met het Stadsarchief van Gent kwam een ander deel van het archief van Sint-Veerle in RG terecht (Aanwinstnr. 1955/14), als onderdeel van wat nadien het S-bestand werd. In 1969 werden anoniem een aantal ontbrekende bescheiden uit de serie SN overgemaakt (Aanwinstnr 1969/6). Enige bescheiden berusten in het fonds Sint-Baafs / Bisdom Gent
Gent, Universiteitsbibliotheek, Handschriften, 567, 572, 573: "cartularia" met oorkonden, statuten, liturgie, 18de eeuw (VOORDECKERS-DECLERCQ M.H., Het ontstaan van de S. Veerlecultus te Gent, in HMGOG, 1963, XVII, p. 17). - Londen, British Museum, Additional Mss., 16954: "cartularium", 18de eeuw (Ibidem). - Stadsarchief Gent, Oud Archief, Reeks XLVIII: processtukken, 1530-1705; kwijtschriften van renten, 1643-1794 (DECAVELE J. en VANNIEUWENHUYSE J., Archiefgids. I. O.A. (Sa. Gent), nr. 469). - RR, Kerkarchief Elsegem, 303-305: rekeningen, goederen en inkomsten van de gewezen priorij van Elsegem, 1782-1797
DECLERCQ G., Nieuwe inzichten over de oorsprong van het Sint-Veerlekapittel in Gent, in HMGOG, 1989, XLIII, p. 49-102. - VAN WERVEKE H. en VERHULST A.E., Castrum en Oudburg te Gent. Bijdrage tot de oudste Geschiedenis van de Vlaamse Steden, in HMGOG, 1960, XIV, p. 3-62 (vooral p. 30-32 en 37-43). - WITDOUCK R., Kapittels en Kanunniken onder Philippe d'Arbois, bisschop van Doornik (1351-1378), in De Leiegouw, 1995, XXXVII, 2, p. 115-194 (vooral p. 185-192). - HEINS M., Gand. Sa Vie et ses Institutions, II, Gent, 1916-1920, p. 536-537
Vaste URL : https://search.arch.be/eac/eac-BE-A0500_106472_DUT