Latijnse School te Westerlo

• Westerlo

Datering: 1559-1567 (oudste vermelding van onderwijs); 1667 (eerste uitdrukkelijke vermelding van Latijns onderricht); 1756 (aanstelling van een tweede leerkracht); 1830 (einde van de Latijnse school).

Studentenaantallen: er zijn geen gegevens beschikbaar.

De oudste gegevens over het onderwijs te Westerlo betreffen de duytsche schole. De tweede helft van de 16de eeuw, toen het kasteel van de Merode te Westerlo herhaalde malen belegerd werd, was weinig bevorderlijk voor het godsdienstige en het culturele leven in de parochie. Om het peil van het onderwijs op te vijzelen, stelde pastoor Longolius (1559-1567) een nieuw reglement op voor de schoolmeester. Het onderricht werd gegeven in een huis aan de zuidkant van het kerkhof dat eigendom was van de H.-Geesttafel

De eerste vermelding van Latijns onderwijs dateert van 27 juni 1667, toen Dominicus Goris door het gemeentebestuur voor drie jaar tot rector van de school werd aangesteld om de kinderen te leeren lesen en schrijven soo Latijn als andersints. In 1677 stelden drossaard, schepenen en pastoor Nicolaas De Bie aan. In het aannemingscontract werd uitdrukkelijk de term ‘rector’ gebruikt, maar van Latijns onderricht is er in de overeenkomst geen sprake. De onderwijstaak van De Bie beperkte zich tot het loffelijck te leeren lesen ende schrijven, tot onderricht in de Rooms-katholieke godsdienst en tot het aanleren van de zang aan zijn scholieren. De Bie was rector tot 1682 en werd vervangen door Martinus Duys, die aan dezelfde voorwaarden werd aangenomen mitsgaeder instruerende de studenten in de Latynsche taele. In 1688 kwam De Bie terug in dienst en hij bleef tot 1694 de Latijnse school leiden

Bij de aanvang van de 18de eeuw was priester Jan Mertens, die in 1704 overleed, rector van de Latijnse school. Naast de klassieke vakken was de opvoering van toneel een wezenlijk onderdeel van de opleiding. Bij zijn visitatie in 1740 was deken Swijsen hier echter niet over te spreken. De inhoud van de stukken – lichtzinnige liefdestaferelen - en de ruwe en platte taal werden door de deken niet gewaardeerd. Hij keurde ook de uitgaven af voor het huren van de kleren en voor het aanleren van dansen. Deken Van Dongen kwam in 1775 tot dezelfde negatieve beoordeling

In het midden van de 18de eeuw was de leiding van de Latijnse school in handen van C.R. Vander Plancken. Westerlo stond in de schaduw van bloeiende Latijnse scholen te Geel, Herentals, Mol en Meerhout. In deze instellingen waren midden 18de eeuw meerdere leerkrachten werkzaam. Pas in 1756 werd te Westerlo een tweede rector aangenomen. Over de verdere geschiedenis van de school in het ancien régime en in de vroege 19de eeuw zijn we niet ingelicht. Bij de aanvang van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden werd het onderwijs er ‘erg occasioneel’ bevonden. De pogingen van de gemeenteoverheid om de school materieel en inhoudelijk uit te bouwen, leidden tot de erkenning ervan door Willem I in 1827. De opstand van 1830 betekende het einde van de instelling. Pogingen van de gemeenteoverheid om na 1830 een eigen college op te richten, mislukten. Pas in 1957 kwam er opnieuw een college in Westerlo.

Daar de gemeentelijke overheid als inrichtende macht optrad, is het Oud gemeentearchief van Westerlo (1453-1796) een belangwekkende bron. Resolutieboeken, contracten en rekeningen kunnen interessant materiaal bevatten. Dit archief wordt bewaard in het Rijksarchief te Antwerpen. Daar bevindt zich ook een tweede belangrijke bron, met name het kerkarchief van Westerlo (toegang: Inventaris Kerkarchief Westerlo, 1543-1787). Volgens K. DE WINTER. Het Kerkelijk leven in de parochie Westerlo en haar dochterparochie Zoerle (1559-1789). Westerlo, 1986, p. 180-181 biedt dit archief meer dan in de inventaris is opgenomen. Het register van pastoor Petrus Amandus Aerts (1746-1778) bijvoorbeeld, bevat allerlei reglementen, o.m. in verband met de scholen te Westerlo. Op een paar uitzonderingen na bedienden norbertijnen van Tongerlo de parochie Westerlo. Het is dan ook interessant het archief van deze abdij te raadplegen, voornamelijk de bronnen die betrekking hebben op de parochie Westerlo zoals in sectie II, registers, Westerlo en sectie IV, bundels, verzameling parochies: Westerlo. Een geschreven inventaris is in het abdijarchief raadpleegbaar.

4.Plattegronden, plannen en andere afbeeldingen
Een afbeelding van de school te Westerlo vindt men op een dorpsplan van Westerlo door landmeter Pierre-Philippe Ricquier in 1716 getekend in opdracht van de familie de Merode (ARA, Familiearchief de Merode-Westerlo). Het is afgedrukt in K. DE WINTER. Westerlo, land van Merode. Westerlo, 2000, p. 172.

5.Schoolreglementen
Het aannemingscontract van Nicolaas de Bie uit 1677 is uitgegeven door J. JANSEN in Westerloo en de prinselijke familie de Merode. Turnhout, 1936, p. 71-72. Hierin worden enkele verplichtingen van de leraar in verband met de praktische organisatie van de school opgenomen. Een register, aangelegd door pastoor Petrus Amandus Aerts (1746-1778), bewaard in het parochiearchief van Westerlo (RA Antwerpen) bevat losse gegevens i.v.m. de plaatselijke scholen.

18.Inspectieverslagen
Dekenale visitatieverslagen in: DA Geel, nr. 11: visitaties tussen 1711 en 1792. Zie M. KOYEN, 'Inventaris van het Dekanaal archief van het distrikt Geel en van het parochiearchief van Sint-Amands te Geel'. Jaarboek van de Vrijheid en het land van Geel, 2 (1963) p. 7-42.

De geschiedenis van de Latijnse school te Westerlo is nog niet grondig bestudeerd. In zijn studie Westerloo en de prinselijke familie de Merode (Turnhout, 1936) had J. JANSEN occasioneel aandacht voor het onderwijs te Westerlo. In Het Gedenkboek Emmanuel Jozef Van Gansen (Westerlo, 1966) bracht M. KOYEN, steunend op de dekenale visitaties, in zijn artikel Westerlo op de vooravond van de Boerenkrijg enkele gegevens samen over het onderwijs aldaar in de tweede helft van de 18de eeuw. In de gelegenheidsuitgave naar aanleiding van 20 jaar Gemeentelijke St.-Lambertusscholen Westerlo, 1959-1979. Westerlo, 1979, p. 13-15 hernam P. VOS de reeds gekende gegevens. Dit deed ook K. DE WINTER in zijn studie Het Kerkelijk leven in de parochie Westerlo en haar dochterparochie Zoerle (1559-1789). Westerlo, 1986, p. 77. In 'Korte historie van de Westelse school in de 16de en de 17de eeuw'. Nieuwe Heemtijdingen Het Neteland, 7 (2002) p. 8 geeft Martin Mondelaers aan de hand van het memorieboek van een Westels pastoor enige wetenswaardigheden over het schoolgebouw.

• Paul JANS , 2007