Sint-Baafskapittel te Gent

• Gent

In 1536 seculariseerde paus Paulus III op verzoek van Karel V de Sint-Baafsabdij. De abdij werd een kapittel; de monniken werden seculiere kanunniken. Ze werden ontheven van de benedictijner regel en van de gelofte van armoede. De abdijkerk werd een collegiale kerk. De rechten, privileges, goederen, inkomsten en exemptie ten overstaan van de bisschop werden aan het nieuwe kapittel overgedragen. De voornaamste abdijambten werden omgezet in kapittelambten. De abt werd proost van het kapittel, de prior werd deken, de proost van de abdij cantor, de proost van Papinglo scholaster; de thesaurier behield zijn functie. Naast deze gezagsdragers mocht het Sint-Baafskapittel 24 kanunniken opnemen. De proost van het kapittel behield als opvolger van de abt zijn wereldlijke macht en prerogatieven. Na de Gentse opstand besloot Karel V in 1540 op de plaats van de Sint-Baafsabdij een militaire vesting, het zogenaamde Spaanse Kasteel, te bouwen. De kanunniken waren verplicht te verhuizen naar de Sint-Janskerk, die als collegiale kerk voortaan Sint-Baafskerk zou heten. Als compensatie voor het verlies van de abdijgebouwen ontving het kapittel in 1542 van Karel V belangrijke inkomsten uit de confiscaties van bezittingen van Gentse ambachten. Bij de oprichting van het bisdom Gent werd de Sint-Baafskerk de kathedraal. Het Sint-Baafskapittel werd een kathedraal kapittel. De proosdij van het vroegere collegiaal kapittel met haar inkomsten, rechten en prerogatieven kwam voortaan de Gentse bisschoppen toe (1561). De functie van proost bleef wel in het kapittel bestaan, maar de bisschop was vóór hem de eerste in rang in het kapittel. Iedere kanunnik had recht op het inkomen van één prebende; de bisschop en de proost genoten twee prebenden. In principe waren de kanunniken gehouden tot het dagelijkse koorofficie en tot celebratie en predikatie. Hierin werden ze bijgestaan door heel wat personeel zowel geestelijken als leken. Als leden van een kathedraal kapittel fungeerden de kanunniken - in de eerste plaats de gegradueerde - in het bestuur van het bisdom. Bij afwezigheid van de bisschop of tijdens een sedisvacatie waren het kanunniken die als vicarissen-generaal het bisdom bestuurden. Verder besteedden ze heel wat tijd en aandacht aan het beheer van het patrimonium en de bezittingen van het kapittel. Het kapittel bezat tot het einde van het Ancien Regime (1797) uitgestrekte en verspreide goederen, inkomsten en rechten: kwartier Antwerpen (vooral Boechout en omgeving, heerl. Sombeke, Kontich, Wilrijk, Antwerpen, Zundert, Zeeland), kwartier Brugge - Aardenburg (vooral Brugge, Cadzand en de Ambachten Aardenburg, Oostburg en IJzendijke met Sint-Margriete), kwartier Kanegem (met Aarsele en omgeving), kwartier Mendonk (ten NO van Gent), kwartieren Munkzwalm en Sint-Lievens-Houtem (Land van Aalst), kwartier Sint-Martens-Latem (ten ZW van Gent), kwartier Zingem (kass. Oudenaarde), Vier Ambachten, kwartier Wattrelos (Fr., dep. Nord) en een deel van de voormalige proosdij Papinglo (Maldegem). Eind 1797 hief de Franse republiek het Sint-Baafskapittel op en confisqueerde zijn goederen. Niettemin bleef het kapittel de facto en grotendeels ondergedoken bestaan. Er ontstond wel tweespalt tussen de beëdigde en onbeëdigde kanunniken. Na het concordaat (1801-1802) herleefde het kathedraal kapittel als een louter kerkelijke instelling binnen het kader van het bisdom

Archief van het Sint-Baafskapittel te Gent. Het Sint-Baafskapittel heeft van in zijn beginperiode steeds veel aandacht besteed aan zijn archief, dat van zijn rechtsvoorganger de Sint-Baafsabdij inbegrepen. Getuigen hiervan zijn de inventarissen en lijsten van archief vanaf de 2de helft van de 16de eeuw (zie toegang 20, nieuwe versie, p. 1-2). Om het niet in handen van de Gentse calvinisten te laten vallen werden delen van het archief overgebracht naar Rijsel en Antwerpen (ca. 1580). Bepaalde archiefstukken kwamen zelfs in Keulen en Holland terecht. Na de reconciliatie kwam het verplaatste archief terug naar Gent, althans het grootste deel. Ongetwijfeld is er toen ook archief niet teruggekeerd en verloren gegaan. Het archief van het kapittel werd in principe in de kathedraal en de sacristie bewaard. Niettemin berustte er zeker van in de 18de eeuw een belangrijk deel van het kapittelarchief in het bisschoppelijk paleis. Voor de verdere geschiedenis van het kapittelarchief: zie Archieffonds Sint-Baafs / Bisdom Gent

Gent, Bisschoppelijk Paleis, Archief van het Bisdom en het Kapittel: vanaf 1802 en passim voor 1802. - Gent, Universiteitsbibliotheek, Handschriften, passim. - Gent, Sint-Baafskathedraal: statuten, lijsten, eedformules, relikwieën, 1540-1836. - AR, Audiëntie, 1249/1: Bibliotheekcatalogi, 1572. - Brussel, Koninklijke Bibliotheek, Handschriften, II, 5029: Bibliotheekcatalogus, 1572. - Londen, British Museum, Additional manuscript 21570: rekeningen met bijlagen, Sint-Lievens-Houtem en Bursa communis, 1551-1616 [microfilm in RG]

CLOET M. (o.l.v.), Het bisdom Gent (1559-1991). Vier eeuwen geschiedenis, Gent, 1991; vooral p. 129-135: DE WINTER A., Het Sint-Baafskapittel. - BERINGS G. en LEBBE C., Abbaye de Saint-Bavon à Gand, in Monasticon belge. Tome VII. Province de Flandre Orientale, I, Luik, 1988, p. 66-67. - HELLIN E.A., Histoire chronologique des évêques, et du chapitre exemt de l'église cathédrale de S. Bavon à Gand; suivie d'un recueil des épitaphes modernes et anciennes de cette église, 2 dln., Gent, 1772-1777