Minderbroederscollege te Hoogstraten

• Hoogstraten

• Latijnse School te Hoogstraten ( Voorganger )

Datering: ca. 1425 (stichting); 1568-1648 (verval en tijdelijke sluiting); 1617 (occasioneel inspringen van de minderbroeders als lesgevers); vanaf 1688 (officiële overname van de school door drie paters); ca. 1730 (inzinking); 1767 (aanstelling van een vierde pater-leraar); 1781-1788 (opschorting van de lessen); 1797 (afschaffing).

Studentenaantallen: 28 vreemde studenten (tussen 1539 en 1545); aantal gestegen van ca. 10 tot 50 (1688); 36 (1689-1690); 56 (1690-1691); tussen 40 en 50 (volgende jaren); 54 (1766). Bron: zie bibliografie.

Historische notitie


Jan IV van Kuik, heer van Hoogstraten (1382-1442), richtte de Latijnse school op door in 1422 vier kapelanen te benoemen en te belasten met het onderwijs. Antoon de Lalaing (1480-1540), eerste graaf van Hoogstraten, verdubbelde een eeuw later het aantal kapelanen en verhief in 1531 hun college tot een kapittel van kanunniken. Het beheer van de school was in handen van het bestuur van de vrijheid


Omstreeks 1490 leverde de Hoogstraatse Latijnse school twee primussen aan de Leuvense universiteit. Zij had in de 16de eeuw een goede naam: 28 ‘vreemde’ scholieren, zowel uit het noorden als uit het zuiden van de Nederlanden, kwamen er onderwijs volgen. De humanist Jacobus Zovitius was er ondermeester vóór hij in 1536 rector werd in Breda


Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) teisterden plunderingen en besmettelijke ziekten de stad Hoogstraten. De Latijnse school geraakte in verval en bleef zelfs jaren gesloten. Vele kanunniken konden omwille van hun hoge leeftijd geen les meer geven. In het clarissenklooster, gelegen op de grond van het huidige Kleinseminarie, waren minderbroeders biechtvader. Op hen werd een beroep gedaan om af en toe de oude kanunniken te vervangen. Om het verval van de Latijnse school definitief te keren, vroeg het stadsbestuur aan deze kloosterorde leraars. Beide partijen sloten hierover een akkoord in 1688 ondanks herhaald en hevig protest van het kapittel en andere geestelijken. Het Spijker werd het klooster van de minderbroeders


De Latijnse school trok onmiddellijk opnieuw meer scholieren aan. Een eeuw lang lag hun aantal tussen 40 en 50, waaronder heel wat van buiten de gemeente. De school van de minderbroeders telde zoals gebruikelijk zes klassen. Er waren drie docerende paters (hoewel het akkoord van 1688 er zes voorzag). Dit aantal werd in 1767 tot vier verhoogd na het plakkaat van keizerin Maria-Theresia (1766), dat zowel voor de poësis als voor de retorica een afzonderlijke leraar eiste


Van 1781 tot 1788 waren de lessen geschorst en werd de school gesloten. De reden is onduidelijk. Omstreeks 1790 bloeide de school weer op. Vanaf 1795 stonden er ook Franse lessen op het programma, wellicht om de Franse overheid, die de school dreigde te sluiten, gunstig te stemmen. In 1796 begon de godsdienstvervolging pas goed. Een jaar later moesten de minderbroeders hun klooster verlaten. Ook de school verdween


De Latijnse school bevond zich in een gebouw dat vroeger achter het Hoogstraats stadhuis naast het kerkhof stond. Het bouwjaar ervan is onbekend. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) trokken rovende soldaten door de stad Ook de school werd geteisterd en bleef lange tijd gesloten. Ondanks herstellingen in de periode 1700-1711 stortte het dak in 1727 gedeeltelijk in. In 1763 werd het schoolgebouw op kosten van de stad grondig hersteld en vergroot: een opschrift met chronogram in arduinsteen senatUs sChoLaM reaeDIfiCaVIt herinnerde daaraan. Na de sluiting van de Latijnse school fungeerde het gebouw afwisselend als vredegerecht en ‘lagere’ school. In 1876 werd het als bergruimte opgekocht door de kerkfabriek, die een verdieping toevoegde. Tussen 1957 en 1972 was het H. Bloedmuseum er gevestigd. Uiteindelijk werd het gebouw afgebroken bij de toevoeging van een nieuwe vleugel aan het stadhuis in 1992-1993: als een gedenksteen werd de steen met het opschrift in een muurtje ingemetseld

Momenteel bevinden de belangrijkste stukken zich in SA Hoogstraten en RA Antwerpen. Een overzicht van SA Hoogstraten is te vinden in: M. GRILLET. Inventaris van het oud gemeentelijk archief. S.l., 1984. De documenten worden momenteel opnieuw geïnventariseerd; een meer gedetailleerd overzicht in handschrift is bij de stukken gevoegd. Sinds 1997 is het archief van de dekenij van Hoogstraten, tot dan bewaard in de pastorie, in bewaring gegeven bij het stadsarchief. Het is daar te raadplegen; alhoewel de inventarisatie nog niet volledig is afgewerkt. Stukken i.v.m. de Latijnse school zijn (voorlopig) geordend als SA Hoogstraten, nr. 10.

Verder is ook belangrijk RA Antwerpen, Minderbroeders Hoogstraten, nr. 341. Bundel 1 bevat een inventaris van het jaarlijks inkomen, opgemaakt door de minderbroeders in 1787; in bundel 2 bevinden zich stukken i.v.m. de overname van de Latijnse school door de minderbroeders uit de periode 1688-1717 en de aanstelling van een vierde pater-leraar in 1767.

Het dossier over Hoogstraten in AMS bevat hoofdzakelijk correspondentie en afschriften van stukken die elders bewaard worden.

1.Stukken met betrekking tot de oprichting van de school
Stukken in verband met de oprichting zijn niet bewaard, wel in verband met de overdracht van de Latijnse school aan de minderbroeders in 1688: RA Antwerpen, Minderbroeders Hoogstraten, nr. 341, bundel 2, nr. 1; SA Hoogstraten, Latijnse school, (voorlopig) nr. 10 (= Archief Dekenij Hoogstraten, X Latijnse school); uitgegeven in P. DE MEYER. 'Geschiedenis van het voormalig Klooster en de Latijnse School der Minderbroeders te Hoogstraten (1690-1797)'. Hoogstratens Oudheidkundige Kring, 23 (1955). Anastatische herdruk: Studies over de Minderbroeders in de Antwerpse Kempen. Dl. 2 (Instrumenta Franciscana, 38). Sint-Truiden, 1997, p. 144-151 en 157-174.

3.Stukken met betrekking tot de afschaffing van de school
Documenten betreffende de opheffing van het klooster van de minderbroeders te Hoogstraten: o.a. RA Antwerpen, Minderbroeders Hoogstraten, nr. 341, bundel 1, gedeeltelijk gepubliceerd door P. DE MEYER. 'Geschiedenis van het voormalig Klooster en de Latijnse School der Minderbroeders te Hoogstraten (1690-1797)'. Hoogstratens Oudheidkundige Kring, 23 (1955). Anastatische herdruk: Studies over de Minderbroeders in de Antwerpse Kempen (Instrumenta Franciscana, 38), dl 2. Sint-Truiden, 1997, p. 179-180.

7.Scholierenlijsten
SA Hoogstraten, Latijnse school, nr. 231 bevat een boekje met de namen van 28 scholieren uit de periode 1539-1545. Gepubliceerd door E. ADRIAENSEN. 'De Latijnsche School te Hoogstraten'. Oudheid en kunst, 1923, p. 34-35; SA Hoogstraten, Latijnse school, nr. 231, bundel 1 bevat de scholierenlijst van oktober 1726 tot september 1727. In SA Hoogstraten, Latijnse school, (voorlopig) nr. 10 (= Archief Dekenij Hoogstraten, Latijnse school, nrs. 10 en 17) zijn lijsten te vinden voor de jaren 1689-1691, 1752-1765 en 1689-1797. Ze zijn gedeeltelijk uitgegeven door P. DE MEYER. 'Geschiedenis van het voormalig Klooster en de Latijnse School der Minderbroeders te Hoogstraten (1690-1797)'. Hoogstratens Oudheidkundige Kring, 23 (1955). Anastatische herdruk: Studies over de Minderbroeders in de Antwerpse Kempen. Dl. 2 (Instrumenta Franciscana, 38). Sint-Truiden, 1997, p. 91-96.

8.Pensionaatsregisters
Sommige lijsten vermeld onder nr. 7, vermelden ook de personen die de scholieren logies geven.

11.Lijsten van onderwijzend en leidinggevend personeel
Een lijst van rectoren en leraars uit de periode 1688-1803 is te vinden bij P. DE MEYER. 'Geschiedenis van het voormalig Klooster en de Latijnse School der Minderbroeders te Hoogstraten (1690-1797)'. Hoogstratens Oudheidkundige Kring, 23 (1955). Anastatische herdruk: Studies over de Minderbroeders in de Antwerpse Kempen. Dl. 2 (Instrumenta Franciscana, 38). Sint-Truiden, 1997, p. 124-129.

12.Bibliotheekcatalogi
Een deel van de professorenbibliotheek van het huidige Kleinseminarie van Hoogstraten is afkomstig van het vroegere minderbroedersklooster. Zie hierover: J. LAUWERYS. Hoogstraten van 1835 tot 1935. Brecht, 1936, p. 271-280; F. VERWIMP (- G. LANDUYT). 'De bibliotheek der professors'. Liber amicorum Jozef Lauwerys. Hoogstraten, 1976, p. 275-298.

13.Programma’s en andere stukken met betrekking tot schooltheater en prijsuitdelingen
Drie gedrukte programma’s zijn bewaard gebleven, namelijk die uit 1754, 1758 en 1762. Zie SA Hoogstraten, Latijnse school, (voorlopig) nr. 10, bundel 17. Ze zijn gepubliceerd door P. DE MEYER. 'Geschiedenis van het voormalig Klooster en de Latijnse School der Minderbroeders te Hoogstraten (1690-1797)'. Hoogstratens Oudheidkundige Kring, 23 (1955). Anastatische herdruk: Studies over de Minderbroeders in de Antwerpse Kempen. Dl. 2 (Instrumenta Franciscana, 38). Sint-Truiden, 1997, p. 108-113.

Het basiswerk over de geschiedenis van de Latijnse school van Hoogstraten blijft: P. DE MEYER. 'Geschiedenis van het voormalig Klooster en de Latijnse School der Minderbroeders te Hoogstraten (1690-1797)'. Hoogstratens Oudheidkundige Kring, 23 (1955). Anastatische herdruk: Studies over de Minderbroeders in de Antwerpse Kempen, dl 2 (Instrumenta Franciscana, 38). Sint-Truiden, 1997. De auteur, zelf minderbroeder, overloopt de activiteiten van zijn orde in Hoogstraten en omgeving, met vooral aandacht voor de Latijnse school in de tijd dat het onderwijs haar toevertrouwd was. Hij publiceert heel wat bronnen uit deze periode


Een oudere publicatie is: E. ADRIAENSEN. 'De Latijnsche School te Hoogstraten'. Oudheid en kunst, 14 (1923) p. 3-43. Hierin is o.a. een lijst te vinden van de scholieren in de jaren 1539-1545


Enige aanvulling en achtergrond is te vinden in: P. LIZON en H. PEETERS. 'Latijnse school en onderwijs vóór 1835'. 150 jaar Klein Seminarie te Hoogstraten. Hoogstraten, 1985, p. 21-32.

• Hugo Peeters , 2007